मराठी अर्थशात्र परिषद

दि. १ जानेवारी १९७७ रोजी जन्माला आलेली मराठी अर्थशास्त्र परिषद आता सत्तेचाळीसाव्या वर्षात पदार्पण करीत आहे. या गत चार दशकांमध्ये या परिषदेने मराठी भाषिक प्रांतातील सर्वसामान्यांपासून ते बुद्धीजीवी म्हणविणाऱ्यापर्यंत सकल मराठी जणांच्या अर्थविषयक विचार आणि जाणिवांचे भरणपोषण केले आहे. थोड्याच काळात हा प्रवास सुवर्ण महोत्सवाकडे जाईल. आज जेव्हा मराठी भाषा संवर्धन, मराठीला ज्ञानभाषा, राजभाषा आणि अभिजात भाषेच्या दर्जाविषयी बोलले जात असताना आर्थिक विचारांच्या आघाडीवर गेली पाच दशके काम करणारी ही परिषद म्हणजे एक मैलाचा दगड म्हणावी लागेल. कारण मराठी अर्थशास्त्र परिषद अध्यापकांचे संघटन, संशोधन, संशोधन प्रकाशन, प्रोत्साहन अशा अनेक आघाड्यांवर काम करीत आहे. या परिषदेला त्यातून एक समृद्ध असा ऐतिहासिक, शैक्षणिक, बौद्धिक वारसा लाभलेला आहे. आणि यातून आज अर्थशास्त्र विषयातील विद्यार्थी, संशोधक, लेखक, अध्यापक, सामाजिक कार्यकर्ते व शासन यांच्याशी या परिषदेची वैचारिक व कृतिशील अशी नाळ जोडली गेली आहे. गेली ४६ वर्षे या परिषदेच्या माध्यमातून महाराष्ट्राच्या विविध प्रादेशिक भागांमध्ये वार्षिक अधिवेशने भरविण्यात आली आहेत. एवढेच नव्हे तर या परिषदेचा विस्तार गुजरात, आंध्रप्रदेश, तेलंगना, छत्तीसगड, मध्यप्रदेश, कर्नाटक, गोवा, दिल्ली या आठ राज्यांसह परदेशातही झालेला आहे. ही अतिशय स्पृहणीय बाब आहे.

साठच्या दशकात जेव्हा महाराष्ट्रात उच्च शिक्षणाचा प्रचार, प्रसार, विकास आणि विस्तार घडून येत होता तेंव्हा अर्थशास्त्रासारख्या विषयाचे मराठी भाषेतील उपलब्ध साहित्य, मराठीतून आर्थिक संकल्पनांची एकूणच जाण या गोष्टी दुरापास्त होत्या. अशा परिस्थितीत महाराष्ट्रातील अर्थशास्त्र विषयाच्या प्राध्यापकांना, संशोधकांना व लेखकांना एका विचारपीठावर आणून त्यांच्यात वैचारिक मंथन घडविण्याचे काम या परिषदेने केले. अर्थशास्त्रीय लेखन व संशोधन मराठी भाषेतून व्हावे, त्याचा दर्जा व गुणवत्ता वाढावी यासाठी परिषदेने अव्याहतपणे काम केले. परिणामी आज महाराष्ट्राच्या विविध विद्यापीठातून दर्जेदार क्रमिक व संदर्भ पुस्तके, संशोधनपर मासिके प्रकाशित होत आहेत. यातून अर्थशास्त्रासारख्या आंतरराष्ट्रीय दर्जाचा विषय गावगाड्यापर्यंत गेलेला दिसतो.

मराठी भाषिकांचे अर्थजाणिवांना संपोषित करणारी एक संस्था असावी, हा आपला मनोदय प्रा. नी. वि. सोवनी सरांनी ‘सेंटर फॉर द स्टडी ऑफ सोशल चेंज’ मुंबईचे अध्यक्ष गोवर्धन पारीख यांना सांगितला. आणि दि. ७ व ८ मार्च १९७६ या दिवशी दोन महत्त्वपूर्ण बैठका पार पडल्या. त्यातून सर्वानुमते ‘मराठी अर्थशास्त्र परिषद’ व या परिषदेचे एक मुखपत्र काढण्याचा ठराव सर्वानुमते पास झाला. त्या वेळी केवळ दहा सदस्य यात सहभागी होते. ३१ डिसेंबर १९७६ पर्यंत हि आजीव सभासद संख्या ५४ झाली. पुढे ९ जानेवारी १९७७ रोजी पुणे विद्यापीठाचे तत्कालीन कुलगुरू मा. देवदत्त दाभोळकर त्या सभेचे अध्यक्ष होते आणि याच बैठकीत परिषदेच्या मुखपत्र असलेल्या नियतकालिकाचे नाव ‘अर्थसंवाद’ असे निश्चित झाले. या अर्थसंवादचे पहिले संपादक होण्याचा मान डॉ. आंनद नाडकर्णी यांना देण्यात आला. परिषदेचे पहिले अधिवेशन मुंबई येथे घेण्यात आले. ज्याचे अध्यक्ष नी. वि. सोवनी होते. तर कार्यवाह खजिनदार डॉ. रवींद्र सबनीस यांना करण्यात आले. या परिषदेला तिच्या स्थापनेपासून डॉ. वी. म. दांडेकर, डॉ आनंद नाडकर्णी, डॉ.नलीनी पंडित, डॉ.श्रीनिवास खांदेवाले, डॉ. जे. एफ. पाटील, डॉ. शि. ना. माने, डॉ. भालचंद्र मुणगेकर, डॉ. संतोष दास्ताने, डॉ. विनायक देशपांडे, डॉ. मुक्ता जहागीरदार अशा महनीय व्यक्तींच्या अध्यक्षपदांचा समृद्ध वारसा लाभलेला आहे.

सोसायटीज रजिस्ट्रेशन अॅवट १८६० तसेच मुंबई पब्लिक ट्रस्ट अॅक्ट नुसार एक ‘सार्वजनिक न्यास’ म्हणून परिषदेची नोंदणी झालेली आहे. त्यामुळे मराठी अर्थशास्त्र परिषद हे कायदेशीर व घटनात्मक असे लोकशाही संघटन म्हणून कार्य करीत आहे. आज या संस्थेचे २०१५ आजीव सभासद आहेत. या आजीव सभासदांचे दरवर्षी एक वार्षिक अधिवेशन भरवून त्याद्वारे त्यांना वैचारिक आदान-प्रदानासाठीचे एक व्यासपीठ उपलब्ध करून दिले जाते. तीन दिवस चालणारे हे अधिवेशन म्हणजे स्थानिक, राज्य, राष्ट्रीय पातळीवरील आर्थिक प्रश्न व घडामोडी यांचे विचारपर्व असते. यासोबतच अर्थशास्त्राच्या एका सैद्धांतिक विषयाचे देखील परिशीलन केले जाते. थोडक्यात ही परिषद म्हणजे सर्वांसाठी एक वैचारिक मेजवानीच असते. याची फलनिष्पत्ती म्हणजेच आज अर्थशास्त्रीय लेखन व संशोधनात सातत्याने वाढ होत आहे. परिषदेमार्फत ग्रंथ लेखन, शोध निबंध, वृत्तपत्रीय लेखन यासाठी दिल्या जाणाऱ्या पुरस्कारांमध्ये सातत्याने वाढ होत आहे. परिषदेचे मुखपत्र असलेल्या ‘अर्थसंवाद’ या त्रैमासिकला आता ‘युजीसी – केअरचे’ मानांकनही प्राप्त झालेले आहे. परिषदेची आजवरची ही सर्व वाटचाल तिच्या समर्थ आजीव सभासदांमुळे, कार्यकारणी मंडळ, प्रमुख संपादक, कार्यवाह, खजिनदार,कार्याध्यक्ष, विश्वस्त व सन्मानीय अध्यक्ष या सर्वांमुळे शक्य झालेली आहे.

परिषदेमार्फत प्रबोधन व वैचारिक जागृतीच्या उद्देशाने नी. वि. सोवनी स्मृती व्याख्यान, माजी अध्यक्षांच्या गौरवार्थ व्याख्याने, चर्चासत्रे यांचे वार्षिक अधिवेशन काळात आयोजन केले जाते.ज्यातून बौद्धिक व तार्किक अशा ज्ञानाचे सृजन होत असते. याशिवाय परिषदेमार्फत वर्षभर विविध महाविद्यालयांतून स्व. जमनालाल बजाज उपक्रम, पत्रपंडित पा. वा. गाडगीळ व्याख्यान, डॉ. सुधा मोकाशी पुरस्कृत व्याख्यान, भारतीय नोबेल पुरस्कार स्मृती परिसंवाद, टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठ व्याख्यान, धुळे व्याख्यानमाला या उपक्रमांचे आयोजन केले जाते .

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेने अगदी तिच्या स्थापनेपासूनच अर्थशास्त्रीय लेखन, संशोधन व साहित्यनिर्मितीला प्राधान्य दिले आहे. त्यासाठी अर्थसंवाद सारखा त्रै-मासिक अंक, वार्षिक अधिवेशानांची स्मरणिका, विविध ग्रंथांचे प्रकाशन व नवोदित लेखक व संशोधकांना नानाविध पुरस्कार व सन्मान देऊन गौरविले जाते. त्याचाच भाग म्हणून परिषदेच्या माध्यमातून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ उत्कृष्ट लेख पारितोषिक, मातोश्री बयाबाई श्रीपतराव कदम उत्कृष्ट महिला ग्रंथ लेखिका पारितोषिक, प्रा. सौ. अरुणा राराविकर स्मृती वृत्तपत्रातील उत्कृष्ट लेख पारितोषिक, प्रा. ग. प्रं. पिंपरकर उत्कृष्ट शोधनिबंध सादरीकरण पारितोषक, प्रा. क्रांतिभाई ठक्कर ऋणमुक्ती प्रतिष्ठानचे डॉ. अमर्त्य सेन पारितोषिक, डॉ. शंकर मोडक पुरस्कृत पारितोषिक, डॉ. रवींद्र सबनीस पारितोषिक, डॉ. ज. फा. पाटील विद्यार्थ्यानी सादर केलेले उत्कृष्ट शोधनिबंध सादरीकरण पारितोषिक, संत गाडगे बाबा अमरावती विद्यापीठ पदव्युत्तर अर्थशास्त्र विषयात प्रथम येणाऱ्या विद्यार्थ्यास स्व. प्रा. भास्कर ढोले स्मृती पारितोषिक, स्व. मनोहर गोविंद मोकाशी व स्व. श्याम मनोहर मोकाशी पारितोषिके अशी गुणीजनांना व नवोदितांना पारितोषिके दिली जातात.

आज युजीसी केअर लिस्टेड दर्जा प्राप्त झालेल्या अर्थसंवाद मासिकाचे ऑनलाईन प्रकाशन केले जाते. फेब्रुवारी १९९४ मध्ये दिल्ली येथे भरलेल्या जागतिक ग्रंथ महोत्सवामध्ये प्रादेशिक नियतकालिकांच्या प्रवर्गातून ‘अर्थसंवाद’ ची निवड झाली. याशिवाय आनंद भडकमकर स्मृती प्रतिष्ठान सिक्कीम लिमिटेड चे पारितोषिक देखील अर्थसंवादाला मिळाले. एवढेच नव्हे तर चंद्रपूर येथील ग्रंथपाल डॉ. अशोक नाथनकार यांनी राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज नागपूर विद्यापीठ, नागपूर याची विद्यावाचस्पती ही पदवी प्राप्त केली. मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या मुखपत्राची ही गुणात्मक व संख्यात्मक प्रगती हा आमच्यासाठी अभिमानाचा ठेवा आहे.

आजवर महाराष्ट्र ही शुर-वीरांची, संत-महतांची, साहित्यिकांची भूमी म्हणून ओळखली जात होती. मात्र विज्ञान-तंत्रज्ञानाच्या आजच्या जागतिकीकरणाच्या युगात ‘अर्थगामी’ समाजनिर्मिती ही काळाची गरज आहे. ते अर्थज्ञान वृद्धिंगत करणे या असिधारा व्रताला मराठी अर्थशास्त्र परिषद सदैव कटीबद्ध असेल या परिषदेची धुरा सांभाळण्याऱ्या कर्तृत्वसंपन्न व ज्ञानसंपन्न व कृतिशील अशा अध्यक्षांची एक थोर परंपरा लाभलेली आहे. या परंपरेचा पाईक होण्याची एक अनुपम संधी सर्व आजीव सदस्यांनी मला दिली त्याबद्दल मी त्यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करतो. तसेच यामहत्त्वाच्या जबाबदारीचे पालन करत परिषदेचा नावलौकिक, विकास व विस्तार परिषदेच्या ध्येय – धोरणांशी प्रामाणिक राहून करण्याचा मी प्रयत्न करीन. त्यासाठी माझ्या या अध्यक्षीय कार्यकाळात सर्व आजीव सभासद, कार्यकारिणी, विश्वस्त यांचे सहकार्य व मार्गदर्शन देखील माझ्यासाठी तितकेच महत्त्वाचे असणार आहे.

प्रो. (डॉ.) अनिलकुमार वावरे
अध्यक्ष
मराठी अर्थशास्त्र परिषद

मराठी अर्थशास्त्र परिषद ही महाराष्ट्र आणि ज्या ठिकाणी मराठी भाषीक आहेत अशा पातळीवर गेली ४५ वर्ष निरंतर कार्य करणारी शैक्षणिक, प्रबोधनात्मक व संशोधनात्मक संस्था आहे. विविध आर्थिक प्रश्नांचा अभ्यास करणाऱ्या सभासदांसाठी तसेच नागरिकांसाठी वार्षिक अधिवेशने, भाषणे आणि चर्चासत्रे आयोजित केली आहेत. आंतरराष्ट्रीय, राष्ट्रीय व प्रादेशिक विशेषतः महाराष्ट्राचे महत्त्वाचे आर्थिक प्रश्न निवडून त्यावर सखोल चर्चा घडविली जाते. भारतीय अर्थकारणाचा वेध घेणारी, महाराष्ट्राच्या अर्थकारणाचा प्रामुख्याने ध्यास घेणारी एक प्रगल्भ आर्थिक, शैक्षणिक, सामाजिक चळवळ म्हणून मराठी अर्थशास्त्र परिषद ओळखली जाते. अर्थव्यवस्थेतील गहन प्रश्नांची, समस्यांची उकल करण्यासाठी प्रयत्नशील म्हणून या संस्थेचा नावलौकीक आहे, तसेच राष्ट्रीय स्तरावर आर्थिक विषयक मूलभूत चर्चा घडवून आणणारी अग्रगण्य संस्था म्हणून देखील परिषदेला लौकीक आहे.

९ जानेवारी १९७७ रोजी मराठी अर्थशास्त्र परिषदेची स्थापना झाली. या संस्थेच्या स्थापनेपासून अर्थशास्त्र अध्ययन व संशोधन प्रक्रियेत नवीन मापदंड या संस्थेने निर्माण केले आहेत. महाराष्ट्र राज्य हे ज्ञानसंपन्न आणि प्रतिभा संपन्न राज्य असून सामाजिक परिवर्तनाचे भक्कम बीज असणाÚया भक्कम अर्थशास्त्र अभ्यासकांची एक फळी निर्माण करण्याचे अमूल्य असे कार्य मराठी अर्थशास्त्र परिषदेने केले आहे. मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या सभासदांची सद्य संख्या १८७९ आहे. परिषदेचे आजीव सदस्य महाराष्ट्र, आंध्रप्रदेश, गुजरात, कर्नाटक, गोवा, मध्यप्रदेश, छत्तीसगड या राज्यांबरोबरच भारताबाहेर सुध्दा आहेत, अशा या वैभवशाली मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचा कार्याध्यक्ष म्हणून कार्य करण्याची संधी आपल्या सर्वांच्या सहकार्याने मिळाली, हे मी माझे भाग्य समजतो. आपल्या सर्वांच्या सहभागाने परिषदेची वाटचाल अधिक समृध्द व्हावी अशी अपेक्षा आहे.

विविध उपक्रमांमध्ये सातत्य, नियमीत वार्षीक अधिवेशन, अनेक पुरस्कार व पारितोषिकांच्या माध्यमातून परिवारातील सदस्यांना प्रोत्साहन देणारी ही एकमेव ‘मराठी अर्थशास्त्र परिषद’ होय. प्रारंभीच्या काळात परिषदेच्या जडणघडणीमध्ये संस्थापक अध्यक्ष डॉ. नी. वि. सोवनी, डॉ. वि. म. दांडेकर, डॉ. श्री. आ. देषपांडे, डॉ. वि. वि. बोरकर, प्राचार्य या. शि. महाजन यांचे योगदान महत्त्वाचे आहे. त्यानंतर परिषदेच्या वाटचालीमध्ये डॉ. आनंद नाडकर्णी, डॉ. स. ह. देषपांडे, डॉ. वि. बा. घुगे, डॉ. ह. कृ. परांजपे, डॉ. रविंद्र सबनीस, डॉ. गो. सी. कल्याणकर, डॉ. नलिनी पंडित, डॉ. रविंद्र दोषी, डॉ. श्रीनिवास खांदेवाले, डॉ. ज. फा. पाटील, डॉ. शशिकांत गंधे, डॉ. व्यं. सु. पाटणकर, डॉ. के. जी. पठाण, प्रा. शि. ना. माने, डॉ. भ. ग. बापट, डॉ. दि. व्यं. जहागिरदार, डॉ. र. पु. कुरूलकर, डॉ. स. दा. तुपे, डॉ. भालचंद्र मुणगेकर, डॉ. अ.रा. पडोशी, डॉ. संतोष दास्ताने, डॉ. सूर्यकांत जगदाळे, डॉ, मधुकर शिंदे, डॉ.सर्जेराव ठोंबरे, प्रा. दिलीप कदम, डॉ. पी. बी. कुळकर्णी, डॉ. व्ही. बी. भिसे, डॉ. विनायक देशपांडे, डॉ. सौ. मुक्ता जहागिरदार, डॉ. आ. गो. पुजारी, डॉ. कैलास पाटील, डॉ. जगन्नाथ पाटील, डॉ. श्रीराम जोशी, डॉ. सुहास आव्हाड, डॉ. शिवाजी भोसले, डॉ. रामचंद्र रसाळ, प्रा. चारूदत्त गोखले, डॉ. रामदास माहोरे, डॉ. अनिल सुर्यवंशी, डॉ. आर. बी. भांडवलकर यांचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे. याशिवाय सर्व माजी कार्याध्यक्ष, माजी व सध्याचे कार्यवाह खजिनदार, ‘अर्थसंवाद’ चे माजी व सध्याचे संपादक यांचे परिषदेला मिळालेले सहकार्य विसरता येणार नाही.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे वार्षिक अधिवेशन हा उपक्रम अत्यंत महत्त्वाचा आहे. स्थापनेपासून परिषदेने दरवर्षी कोरोना काळात एक वर्षाचा अपवाद वगळता वार्षिक अधिवेशनाचे आयोजन केले आहे. अधिवेशनात सातत्य राखण्याचे श्रेय खÚया अर्थाने निमंत्रण देणाÚया संस्था- महाविद्यालयांचे आहे. मराठी अर्थशास्त्र परिषदेची वार्षिक अधिवेशने प्रामुख्याने महाराष्ट्रात तसेच महाराष्ट्राबाहेर देखील झाले आहेत. या अधिवेशनात सैध्दांतिक, भारतीय अर्थव्यवस्था स्तरावरील, महाराष्ट्र अर्थव्यवस्था स्तरावरील तसेच ऐनवेळी एखाद्या महत्त्वपूर्ण आर्थिक विषयांवर चर्चासत्रांचे आयोजन केले जाते. या चर्चासत्रांमध्ये अर्थशास्त्राचे अभ्यासक आपले शोधनिबंध सादर करतात. या अधिवेशनांमध्ये देशापुढील वर्तमान आर्थिक परिस्थितीसंदर्भात महाराष्ट्रातील ज्येष्ठ अर्थतज्ज्ञ चर्चा करतात व त्या संबधी विविध उपाय सरकारला सुचवितात. शासनाला नियोजन व त्याच्या अंमलबजावणीसाठी मार्गदर्शक तत्त्वांचा लाभ होतो. सर्वसामान्य माणसाच्या दैनंदिन जीवनाशी निगडीत अर्थशास्त्राचे सखोल विवेचन परिषदेत केले जाते. परिषदेच्या राष्ट्रीय अधिवेशनातील विविध चर्चासत्रातील निष्कर्ष शासनाला सादर केले जातात. त्यामुळे महाराष्ट्र व देशपातळीवरील विद्यमान आर्थिक परिस्थितीची चर्चा अधिवेशनात नियोजनपूर्वक विविध विषयांच्या माध्यमातून केली जाते.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे विविध उपक्रम वर्षभर सुरू असतात. स्व. जमनालाल बजाज उपक्रम, पत्रपंडित पां. वा. गाडगीळ स्मृती व्याख्यान, डॉ. शंकर मोडक पुरस्कृत व्याख्यान, डॉ. सुधा मोकाशी पुरस्कृत उपक्रम हे उपक्रम महाराष्ट्रातील विविध महाविद्यालयांच्या सहकार्याने राबविण्याचा प्रयत्न केला जातो.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या कार्याचा महत्त्वाचा भाग म्हणजे ‘अर्थसंवाद’ हे त्रैमासिक होय. अर्थसंवादचे गेल्या ४५ वर्षात सातत्यपूर्ण ४५ खंड प्रकाशित झाले आहेत, हे विशेष. अर्थसंवादमध्ये अर्थशास्त्रातील तज्ज्ञव्यक्तींनी लिहिलेले संशोधनपर लेख मराठीतून प्रकाशित होतात. हे लेख जगातील, देशातील विविध आर्थिक प्रष्नांशी संबंधित असतात. परिषदेच्या या अमूल्य व उपयुक्त शैक्षणिक उपक्रमाची आर्थिक बाजू भक्कम करण्यासाठी परिषदेला प्रयत्न करावे लागतात.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेची वाटचाल यशस्वी, समृध्द होण्यासाठी सर्व सभासदांचे महत्त्वपूर्ण योगदान मिळाले आहे. यापुढेही असेच सहकार्य मिळत राहील त्यामुळे परिषदेची वाटचाल अधिक यशस्वी होईल, असा विश्वास वाटतो.

डॉं. अविनाश निकम,
कार्याध्यक्ष,
मराठी अर्थशास्त्र परिषद

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे संकेतस्थळ विकसित होत आहे. याचा परिषदेचा कार्यवाह- खजिनदार म्हणून मनस्वी आनंद होत आहे. ९ जानेवारी १९७७ रोजी परिषदेची पुणे येथील गोखले अर्थशास्त्र संस्थेत पहिली सर्वसाधारण आयोजित करण्यात आली. या सभेच्या अध्यक्षस्थानी दे.अ. दाभोळकर होते. याच सभेने परिषदेच्या घटनेला मंजुरी दिली. या सभेने परिषदेचे पहिले अध्यक्ष म्हणून डॉ.नी.वि.सोवनी यांची तर कार्यवाह-खजिनदार म्हणून डॉ.रविंद्र सबनीस यांची सर्वानुमते निवड केली. केवळ ५४ सदस्यांच्या संखेनी प्रारंभ झालेल्या या परिषदेने आज वटवृक्षाचे रूप धारण केले आहे. आज महाराष्ट्रासह देशातील इतर राज्यात व विदेशातही परिषदेचे आजीव सभासद कार्यरत आहेत.आजमितीस परिषदेच्या आजीव सभासदांची संख्या १८७९ पर्यंत जाऊन पोहचली आहे, यामध्ये आणखी वेगाने वाढ होणे गरजेचे आहे. मराठी अर्थशास्त्र परिषदेची कल्पना ही अनेक अर्थशास्त्रीय क्षेत्रात क्रियाशील असणाऱ्यांच्या एकत्रित विचारातून एक अपरिहार्य घटना व अत्यावश्यक घटना म्हणून उदयास आली आहे. समाजात अर्थशास्त्रीय साक्षरता निर्माण होणे गरजेचे आहे. अर्थशास्त्रीय लेखनाला मराठी मातीचा गंध आला पाहिजे, तरच अर्थशास्त्रीय साक्षरता वाढेल. यासंदर्भातील परिषदेची भूमिका स्पष्ट आहे.

अर्थशास्त्राविषयी मराठी भाषेतून अध्ययन, अध्यापन, संशोधन आणि प्रबोधन यास चालना देणे, अर्थशास्त्र विषयक शास्त्रीय दृष्टीकोन व विचार मराठीतून प्रसृत करणे, अर्थशास्त्रीय विचार व्यक्त करण्यासाठी मराठी भाषा समृद्ध करणे, प्रामुख्याने भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या समस्यासंबंधी आणि त्यांच्या संदर्भात महाराष्ट्राच्या आर्थिक प्रश्नासंबधी विवेचन व प्रबोधन करणे, उपरोक्त उद्देशांशी सुसंगत व पोषक असे अन्य कोणतेही कार्य करणे. या उदिष्टांना घेऊन परिषद मागील ४५ वर्षापासून अविरतपणे कार्यरत आहे.या उद्दिष्टांची वेगाने पूर्तता करण्याच्या हेतूने साधने म्हणून पुढील मार्गाचा अवलंब परिषदेच्या माध्यमातून केला जातो. यामध्ये व्याख्याने व चर्चा घडवून आणणे, नियतकालिके काढणे व ग्रंथ निर्मिती करणे, वाचनालये, ग्रंथसंग्रह, सहली, भेटी, शिबिरे, चर्चासत्र, परिसंवाद अशासारखे कार्यक्रम हाती घेणे, राज्यात तथा राज्याबाहेर वेगवेगळ्या ठिकाणी अर्थशास्त्र विषयक संमेलनाचे व अधिवेशनाचे आयोजन करणे,अनुदाने, शिष्यवृत्या, पारितोषिके इत्यादीद्वारा अर्थविषयक संशोधन,अध्ययन, अध्यापन, ग्रंथ निर्मिती यांना प्रोत्साहन देणे, याबरोबरच परिषदेच्या उद्देशांशी सुसंगत व पोषक अन्य कार्यक्रम हाती घेणे. या साधनांच्या साह्याने उपरोक्त उदिष्टांची पूर्तता करण्याच्या दृष्टीने मार्गक्रमण केले आहे.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या वतीने दोन अधिवेशनाच्या दरम्यानच्या कालावधीमध्ये विविध उपक्रमांचे आयोजन केले जाते. यामध्ये नी.वि.सोवनी स्मृती व्याख्यान, स्व.जमनालाल बजाज उपक्रम, पत्रपंडित पा.वा.गाडगीळ स्मृती व्याख्यान, धुळे व्याख्यानमाला, सुधा मोकाशी पुरस्कृत व्याख्यान, माजी अध्यक्षांच्या स्मरणार्थ व्याख्यान, अशाप्रकारच्या विविध उपक्रमांचे आयोजन महाराष्ट्रातील वेगवेगळ्या शहरात करण्यात येते. याबरोबरच परिषदेच्या वतीने विविध पारितोषिकेही दिली जातात. यामध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ उत्कृष्ठ ग्रंथ पारितोषिक, प्रा.मो.स. भावे पारितोषिक (अर्थसंवादमधील सर्वोत्कृष्ठ लेखांसाठी), मातोश्री बयाबाई श्रीपतराव कदम महिला ग्रंथ पारितोषिक, प्रा.सौ. अरुणा रारावीकर स्मृती आर्थिक लेख पारितोषिक (वृत्तपत्रातील लेख–प्रथम व द्वितीय), प्रा.कांतीभाई ठक्कर ऋणमुक्ती प्रतिष्ठानचे डॉ.अमर्त्य सेन पारितोषिक, डॉ.ज.फा.पाटील पारितोषिक (अधिवेशनात सादर केलेला सर्वोत्कृष्ट शोध निबंध– विद्यार्थ्याकरिता), पद्मजा गंधे पारितोषिक (अधिवेशनात सादर केलेला सर्वोत्कृष्ट शोध निबंध– महिलांकरिता), प्रा.स्व.भास्कर ढाले स्मृती पारितोषिक ( संत गाडगेबाबा अमरावती विद्यापीठ, अमरावती पदव्युत्तर अर्थशास्त्र विषयात प्रथम येणाऱ्या विद्यार्थ्यांकरिता),डॉ.रविंद्र सबनीस पारितोषिक, प्रा.डॉ. शंकर मोडक पुरस्कार. अशा प्रकारची विविध पारितोषिके परिषदेच्या वतीने वार्षिक अधिवेशनाच्या ठिकाणी दिली जातात.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या या ४५ वर्षाच्या विकासात सर्व माजी अध्यक्ष यामध्ये प्रा.नी. वि.सोवनी(पुणे),प्रा.वि.म.दांडेकर(पुणे),डॉ.श्री.आ.देशपांडे(नागपूर),डॉ.वि.वि.बोरकर (औरंगाबाद), प्रा.या.शि. महाजन (जळगाव), डॉ. आनंद नाडकर्णी (पुणे), डॉ. स.ह. देशपांडे (मुंबई), डॉ. वि.बा. घुगे (कोल्हापूर),डॉ.ह.कृ.परांजपे (पुणे), डॉ.रविंद्र सबनीस (मुंबई), डॉ.गि.सो.कल्याणकर (औरंगाबाद), प्रा.सौ.नलिनी पंडित (मुंबई),डॉ.रविंद्र दोशी (कोल्हापूर), डॉ.श्रीनिवास खांदेवाले (नागपूर), डॉ.ज.फा.पाटील (कोल्हापूर), डॉ.शशिकांत गंधे(नवी दिल्ली), डॉ. व्य.सु.पाटणकर (धुळे), डॉ.के.जी. पठाण (पुणे), प्रा. शि.ना.माने (सातारा), डॉ.भ.ग.बापट (पुणे), डॉ.दि.व्य.जहागीरदार (अमरावती),डॉ. र.पु. कुरुलकर (औरंगाबाद), डॉ.सु.दा.तुपे (पुणे), डॉ. भालचंद्र मुणगेकर (मुंबई), डॉ.अ.रा.पडोशी (गोवा), डॉ. संतोष दास्ताने (पुणे), डॉ. सुर्यकांत जगदाळे (वाशी-उस्मानाबाद), डॉ. मधुकर शिंदे (इस्लामपूर-सांगली), डॉ. सर्जेराव ठोंबरे (औरंगाबाद), प्रा. दिलीप कदम (पुणे), प्रा. पी.बी.कुलकर्णी (पलूस-सांगली),डॉ. विनायक भिसे(औरंगाबाद),डॉ.सौ.मुक्ता जहागीरदार (अमरावती), प्राचार्य डॉ.आ.गो.पुजारी (सांगोला-सोलापूर), डॉ.के.के.पाटील (परभणी), प्राचार्य डॉ. जे.एस.पाटील (सातारा), डॉ.श्रीराम जोशी (जळगाव), डॉ.सुहास आव्हाड (संगमनेर), डॉ.एस.एम. भोसले (सातारा), डॉ. रामचंद्र रसाळ (लोणी-प्रवरानगर), प्रा. चारुदत्त गोखले (जळगाव), डॉ. रामदास वाय. माहोरे (नागपूर), प्राचार्य डॉ. अनिल सूर्यवंशी (बार्शी-सोलापूर) आणि विद्यमान अध्यक्ष डॉ. रामदास भांडवलकर (यवतमाळ) यांचे मोलाचे योगदान राहिले आहे.

परिषदेचे कार्याध्यक्ष म्हणून प्रा.नी.वि.सोवनी (पुणे), डॉ.रविंद्र सबनीस (मुंबई), डॉ, नलिनी पंडित (मुंबई), डॉ.व्य.सु.पाटणकर (धुळे), डॉ.ज.फा.पाटील (कोल्हापूर), प्रा.दिलीप पाटील (......), प्रा. चारुदत्त गोखले (जळगाव), डॉ. के.के.पाटील (परभणी)आणि विद्यमान कार्याध्यक्ष डॉ अविनाश निकम (शहादा-नंदुरबार) यांचे योगदान मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या कायम स्मरणात राहील.

परिषदेचे कार्यवाह-खजिनदार म्हणून डॉ रविंद्र सबनीस (मुंबई), प्रा.सुरेश्वर गोस्वामी (...), डॉ.व्य.सु.पाटणकर (धुळे), प्रा.गुलाबराव तायडे (....), डॉ.आ.गो.पुजारी (सांगोला-सोलापूर), प्रा. सर्जेराव ठोंबरे (औरंगाबाद), प्रा. चारुदत्त गोखले (जळगाव), डॉ. अनिल सूर्यवंशी (बार्शी-सोलापूर), डॉ. रामदास भांडवलकर (यवतमाळ) या सर्व माजी कार्यवाह-खजिनदारांनी परिषदेचा कारभार कसा चालवावा यासंदर्भातील दिशा स्पष्ट केलेली असून त्याच पायवाटेने सद्या मी मार्गक्रमण करीत आहे.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे मुखपत्र अर्थसंवादचे प्रमुख संपादक म्हणून डॉ. आनंद नाडकर्णी (पुणे), डॉ.भ.ग.बापट (पुणे), डॉ. रविंद्र दोषी (कोल्हापूर), डॉ. विनायक देशपांडे (नागपूर), डॉ.जे. एस.पाटील (सातारा), डॉ. अविनाश निकम (शहादा- नंदुरबार) आणि विद्यमान संपादक डॉ. राहुल म्होपरे (कोल्हापूर) यांनी अतिशय उल्लेखनीय कार्य केले आहे. याबरोबरच आजपर्यंतचे सर्व विश्वस्त, कार्यकारणीचे पदाधिकारी तथा मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे सर्व आजीव सभासद यांचे सहकार्य आणि परिषदेवरील प्रेम यामुळेच परिषद या उंचीवर पोहचू शकली आहे. ही जाणीव मराठी अर्थशास्त्र परिषद कायम ठेवेल. मला कार्यवाह-खजिनदार म्हणून कार्य करण्याची संधी दिल्याबद्दल परिषदेच्या सर्व आजीव सभासदांचे मनःपुर्वक आभार.

डॉ. मारोती तेगमपुरे
कार्यवाह-खजिनदार,
मराठी अर्थशास्त्र परिषद.

मराठी अर्थशास्त्र परिषदेच्या स्थापनेपासूनच (१९७७) अर्थसंवाद या त्रैमासिकाकडे मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचा आरसा म्हणून पाहिले जाते. अर्थसंवादला मराठी भाषेतील एक अत्यंत दर्जेदार नियतकालिक म्हणून महाराष्ट्रातच नव्हे तर संपूर्ण भारतात मान्यता आहे. अर्थसंवाद हे तज्ञ परीक्षित नियतकालिक (Peer Reviewed Journal) असून यामध्ये अर्थशास्त्रातील विविध चालू घडामोडींवर व प्रश्नांवर तज्ञ संशोधकांमार्फत लेखन केले जाते. गरजेनुरूप अर्थसंवादचे विषेशांक देखील काढले जातात. उल्लेखनीय बाब म्हणजे फेब्रुवारी, १९९४ मध्ये दिल्ली येथे भरलेल्या जागतिक ग्रंथ जत्रेमध्ये प्रादेशिक नियतकालिकांमधून अर्थसंवादची निवड केली गेली होती. अर्थसंवादला आनंद भडकमकर स्मृती प्रतिष्ठान सिकॉम लिमिटेडचे पारितोषिक प्राप्त झाले आहे.

याबरोबरच काही विद्यापीठांमध्ये अर्थसंवादवर अनेक लहान मोठे संशोधन प्रकल्प तथा विद्यावाचस्पती (Ph. D.) पदवीपर्यंतचे संशोधन देखील पूर्ण झाले आहे. ३१ मार्च, २०२२ अखेर अर्थसंवादचे एकूण ४५ खंड व त्यामधील एकूण १८० अंक प्रकाशित झाले आहेत. सर्वसाधारण सभेच्या निर्णयानुसार १ एप्रिल, २०२२ पासून अर्थसंवाद परिषदेच्या संकेतस्थळावर आभासी पद्धतीने (Online) प्रकाशित केला जाणार आहे. भारतातील जवळपास २०० महाविद्यालयांच्या ग्रंथालयांना अर्थसंवाद नियमित पाठविला जातो

अर्थसंवादचे प्रमुख संपादक म्हणून आज अखेर एकूण ६ तज्ञ व्यक्तींनी उल्लेखनीय काम केलेले आहे. यामध्ये पाहिले प्रमुख संपादक डॉ. आनंद नाडकर्णी (पुणे), डॉ भ. ग. बापट (पुणे), डॉ. रवींद्र दोषी (कोल्हापूर), डॉ. विनायक देशपांडे (नागपूर), डॉ. जे. एस. पाटील (सातारा), डॉ अविनाश निकम (शहादा) इ. चा समावेश होतो. अर्थसंवादचा सातवा प्रमुख संपादक म्हणून १ एप्रिल, २०१७ पासून मी जबादारी पार पाडण्याच्या प्रयत्न करीत आहे. अर्थसंवादरुपी हा जगन्नाथाचा रथ ओढण्यासाठी मला सन्माननिय आजी-माजी अध्यक्ष आणि कार्यकारिणी सदस्य सर्वतोपरी मदत व मार्गदर्शन करीत असतात.

डॉ. राहुल शं. म्होपरे
प्रमुख संपादक
अर्थसंवाद